Geri İleri

Çölyak hastalığı, tahıl ve tahıl ürünlerinde bulunan glutene karşı aşırı duyarlılık sonucu gelişen, ince bağırsak mukozasında ve submukozasında inflamasyon ile karakterize, sıklıkla emilim bozuklukları  ile seyreden, glutenin diyetten uzaklaştırılması ile klinik bulguları düzelen primer bir ince bağırsak hastalığıdır.

GLUTEN:

Gluten buğday ve diğer tahıllarda (arpa, yulaf, çavdar) bulunan bir proteindir. Glutenin alkolde çözülebilen prolamin kısmı hastalığa neden olmaktadır. Çölyak hastalığı hem çocuklarda hem de yetişkin yaş grubunda görülen ve yaşam boyu devam eden bir hastalıktır.

GÖRÜLME SIKLIĞI:

·         Çölyak hastalığı, dünya popülasyonunun %0.6 ile %1’ini etkilemektedir.

·         Türkiye’de sağlıklı kan vericilerinde doku transglutaminaza karşı antikor sıklığı %1.3 olarak bulunmuştur.

·         Türkiye’nin çeşitli bölgelerinden 6-17 yaş arası 20.190 öğrencinin tarandığı önemli bir çalışmada antikor pozitifliği ile birlikte biyopsi ile tanı alan çölyak hastalığı prevelansı  %0.47 olarak belirlenmiştir.

·         Ailesinde birden fazla çölyak hastası olanların birinci derece akrabalarında prevalansı  %17.2-% 21.3 arasında bulunmuştur.

ÇÖLYAK HASTALIĞI TİPLERİ:

1.      Tipik (Klasik) Çölyak Hastalığı: Daha çok süt çocukları ve küçük çocuklarda, yaşamın 6-24. aylarında, diyete glutenin girmesiyle ortaya çıkan, tipik olarak büyüme-gelişme geriliği, kronik ishal, karın şişliği, karın ağrısı, kusma, iştahsızlık, kas güçsüzlüğü ve hipotoni gibi gastrointestinal sistem bulguları ile karakterizedir. Duygusal olarak bu çocuklar çok huzursuz, huysuz ve mutsuz olabilirler.

2.      Atipik Çölyak Hastalığı: Genellikle büyük çocuk ve erişkinlerde görülür. Malabsorpsiyon bulguları yoktur. Boy kısalığı, puberte gecikmesi, dermatitis herpetiformis, diş mine tabaka bozukluğu, tedaviye dirençli demir eksikliği anemisi, osteoporoz, artrit, aftöz stomatit, açıklanamayan transaminaz yüksekliği, nörolojik bozukluklar gibi belirti ve bulguların yanı sıra irritabl bağırsak hastalığını düşündüren dispeptik yakınmalar ve kabızlık gibi atipik gastrointestinal belirtiler ile karakterizedir.

3.      Sessiz Çölyak Hastalığı: Sessiz çölyak hastalığı, sağlam görünümlü ve herhangi bir yakınması olmayan bir çocukta veya yetişkinde çölyak hastalığını destekleyen yeterli klinik belirti ve bulgu olmadan, çölyak hastalığına özgül antikorların, doku grubunun ve ince bağırsak biyopsi bulgularının saptanmasıdır.

4.      Potansiyel Çölyak Hastalığı: Potansiyel çölyak hastalığı, EMA ve/veya anti-dTG antikor pozitifliği olduğu halde duodenal biyopsilerde histolojik değişikliklerin görülmemesi olarak tanımlanır.

5.      Latent Çölyak Hastalığı: Çölyak hastalığı ile uyumlu HLA grubuna sahip, ancak enteropatisi olmayan, hayatlarının bir döneminde gluten duyarlı enteropatisi gelişen kişilerdir. Bu hastalarda çölyak hastalığı belirtileri olabilir ya da olmayabilir.

ÇÖLYAK HASTALIĞININ BELİRTİLERİ:

·         İshal veya kabızlık

·         Karında şişlik

·         Karın ağrısı

·         Kilo kaybı

·         Bulantı ve kusma

·         Halsizlik, yorgunluk

·         Deri döküntüleri

·         Depresyon, nörolojik sorunlar

ÇÖLYAK HASTALIĞININ TANISI:

·         Belirti ve bulguları çölyak hastalığını düşündüren olgularda tanı için ilk aşamada serolojik testler yapılmalıdır. Serolojik testler tarama amaçlı kullanılan en değerli yöntemlerdir.

·         Bu testlerle besinlerdeki proteinlere ve bağırsak mukozasındaki yapısal proteinlere (endomisyum, retikülin, transglutaminaz) karşı oluşmuş antikorlar aranmaktadır. Yanlış negatiflikleri engellemek için çölyak hastalığı taraması sadece gluten içeren diyet altında yapılmalıdır.

ÇÖLYAK HASTALIĞINA EŞLİK EDEN HASTALIKLAR VE SENDROMLAR:

1.      OTOİMMÜN HASTALIKLAR:

·         Tip 1 diyabet: Yapılan araştırmalar sonucunda, diyabet hastası olan kişilerde aynı zamanda çölyak hastası olma riskinin 20 kat fazla olduğu bulunmuştur. Bu nedenle diyabetli kişilerin bu olasılığı ihmal etmemeleri gerekmektedir. Tip 1 diyabetli çocuklarda çölyak hastalığı görülme sıklığı % 4.5-7.4 olduğu bulunmuştur.

TİP 1 DİYABET BELİRTİLERİ: İshal, iştahsızlık, kabızlık, kusma ve karın şişliği, kansızlık, kısa boy, gecikmiş ergenlik, K vitamini eksikliği, transaminaz enzimlerinde artma gibi belirtiler açığa çıkmaktadır.

·         Otoimmün tiroid hastalıkları: Otoimmün tiroidit olan hastalarda çölyak hastalığı sıklığının 6-7 kat artmış olduğu gösterilmiştir. Tiroid hastalığının çölyak hastalarında görülme sıklığı %7 olduğu belirlenmiştir.

·         Otoimmün karaciğer hastalıkları: Otoimmün karaciğer hastalığının çölyak hastalıkların görülme sıklığı %13.5 olduğu belirlenmiştir.

2.       KROMOZOMAL BOZUKLUKLAR:

·         Araştırmalarda, Down, Turner ve Williams sendromu gibi kromozomal bozukluklarda da sıklığın çölyak hastalığı ile birlikte arttığı bulunmuştur.

·         Down sendromu: Çölyak hastalarında görülme sıklığı %3.2-10.3 arasında bulunmuştur.

·         Turner sendromu: Çölyak hastalarında görülme sıklığı %6.4 olarak bulunmuştur.

·         Williams sendromu: Çölyak hastalarında görülme sıklığı %9.5 olarak bulunmuştur.

3.       SELEKTİF IGA EKSİKLİĞİ:

·         En sık görülen primer immün yetersizlik olan selektif IgA eksikliği çölyak hastalarında 10-20 kat daha sık görülmektedir.

·         Selektif IgA eksikliği olan çölyak hastalarında IgA dayalı serolojik testlerin yanlış negatif sonuç vereceği unutulmamalıdır.

4.       ÇÖLYAKLA BAĞLANTILI DİĞER HASTALIKLAR:

·         Addison hastalığı, romatoid artrit, kronik hepatit, laktoz intoleransı, osteoporoz, miyokardit, cilt hastalıkları, demir eksikliği anemisi, infertilite (kısırlık), amenore (adet görememe), depresyon gibi hastalıklara yakalanma riski çölyak hastalığında artmaktadır.

ÇÖLYAK HASTALIĞINDA DİYET TEDAVİSİ:

·         Çölyak hastalığı semptomları, diyet ile önlenebilir.

·         Çölyak hastalığının tedavisinde, daha az bilinen çeşitler de dahil olmak üzere, tüm buğday türevlerini içeren yiyecekler diyetten çıkarılır.

·         Çeşitli ürünler içerisinde glutene rastlamak mümkün olduğu için marketteki gıdaların içeriklerine dikkatlice bakılmalıdır.

·         Tek etkin tedavi yöntemi olduğundan glutensiz diyet yaşam boyu sürdürülmelidir.

·         Glutensiz diyet ile birlikte eksikliği olan vitamin B12, folik asit, demir, kalsiyum ve D vitamini nutrisyonel destek tedavisi olarak verilmelidir.

·         Yapılan araştırmalarda çölyak hastalarının günlük 50 grama kadar yulafı tolere edebileceği bulunmuştur.

·         Diyete başlanılmasıyla 24 saatte klinik bulgular düzelir, iştah açılır, birkaç ayda kilo alımı olur, 3-14 gün içinde bağırsak mukozasında hasarın ilerlemesi önlenir ve çocuklarda 3-6 ay, yetişkinlerde 1-2 yıl süreyle tamamen iyileşmesi ve emilimin başlaması gerçekleşir.

·         Enerjiyi artırmak için bebeklerde mamalara, çocuk ve yetişkinlerde yemeklere orta zincirli yağ asitleri eklenebilir.